Đợt đi sáng tác cuối năm 2017 tại Buôn Ma Thuột (Đắc Lắc), tôi được nhà thơ Võ Quê rủ đi thăm xã Phú Xuân của người Huế ở H. Krông Năng. 40 năm trước, dù chưa đến Đắc Lắc, Tây Nguyên bao giờ nhưng tôi đã có kỷ niệm khó quên về vùng đất này...

Đó là những ngày đầu xuân 1977, 2 năm sau ngày thống nhất đất nước, diễn ra cuộc tiễn đưa đoàn xe chở 700 thanh niên xung kích TP Huế lên vùng đất mới Tây Nguyên. Tôi đứng lẫn trong hàng ngàn người dân bên đường Hà Nội đưa tiễn đoàn quân xung kích. Huế đã từng chứng kiến những đoàn dân binh thời Chúa Nguyễn theo tướng Nguyễn Hữu Cảnh đi mở cõi phương Nam. Đêm đó tôi về không ngủ được, trằn trọc và trở dậy thức tới sáng làm được bài thơ “Nón bài thơ và hương đất cao nguyên”. Bài thơ là ao ước của tôi về Huế trên cao nguyên chưa có trong hiện thực với cái tứ là chiếc nón bài thơ của cô gái Huế trên vùng đất đỏ bazan ngát hương cà-phê thơ mộng: Ngỡ ngàng giữa đất Tây Nguyên/ bồng bềnh nón trắng trôi trên nương đồi/ nhấp nhô như sóng ngoài khơi/ mà riêng vành vạnh khoảng trời riêng em/ khoảng trời mười tám xanh êm/ thơm mùi bồ kết bay viền bờ mây... Không chỉ hư cấu về vẻ đẹp của nét Huế mới trên Tây Nguyên, tôi còn vẽ ra cả cuộc sống mới lúc ấy chưa hề có: đất Buôn Hồ đã xanh rồi/mùa hoa quỳ nở nụ cười thời gian/... ươm bao nhiêu nắng mặt trời/nón bài thơ dệt nên lời đêm trăng/nón nghiêng xuống đất cao nguyên/mùa cà-phê dậy hương lên trắng  ngần...

Ngày 14-1-1979, báo Nhân dân công bố “Trang thơ hay năm 1978” được giải thưởng gồm 16 bài thơ của các tác giả Nguyễn Trọng Tạo, Nguyễn Thụy Kha, Lữ Huy Nguyên, Thanh Thảo, Trần Hòa Bình, Lê Hoài Minh... Trong đó có bài thơ của tôi với lời nhận xét rất trang trọng: “Cuộc sống lớn làm nảy mầm nhiều tứ thơ tươi mới và quý nhất là sự khẳng định bước đầu của nhiều giọng thơ chân thực thiết tha trong rung động”. Đó là lần đầu tiên thơ Ngô Minh được đánh giá trên văn đàn. Nhưng một vài năm sau đó, trong số hơn 10.000 người dân 11 phường và 6 xã vùng ven thành phố Huế đến khai phá vùng núi rừng hoang vu Krông Buk, có rất nhiều người bỏ về với phận nghèo con đò lênh đênh trên đầm phá, về với hai bàn tay trắng vì nhà cửa, ruộng vườn không còn... Lúc đó nhiều bạn bè  nói với tôi với ý trách là bài thơ tôi tuy chữ nghĩa hay nhưng có phần hư cấu hơi quá về cuộc sống nở hoa của người Huế trên đất Tây Nguyên... Trong nhiều năm, mỗi lần nghĩ đến bài thơ, tôi lại buồn...  

Lần này được về xã Phú Xuân tôi háo hức lắm. Tôi muốn kiểm nghiệm lại những ao ước, tưởng tượng của mình trong thơ về cuộc sống của người dân Huế trên Tây Nguyên bây giờ như thế nào. Và trong 2 ngày về huyện Krông Năng, về xã Phú Xuân tôi đã nhận ra những chi tiết cuộc sống của người Phú Xuân trong thơ mình tưởng tượng 40 năm trước, hôm nay đã thành hiện thực. Một hiện thực đẹp hơn cả sự hư cấu của tôi! Ngồi bên tôi trong cuộc vui bạn bè, anh Văn Khả Hùng, Bí thư Đảng ủy xã Phú Xuân kể rằng, cuộc sống ban đầu trên vùng đất mới còn tạm bợ lắm anh ạ. Nhà tranh tre, nứa lá, bà con phải phát dọn cây rừng để mở đường sá đi lại giữa các khu dân cư. Mùa mưa đất bazan dính chặt dép, không đi lại được. Những vụ mùa đầu tiên không có kinh nghiệm nên thu hoạch không bao nhiêu. Bệnh tật, chủ yếu là sốt rét, đói kém diễn ra liên tiếp. Rồi bọn FULRO đe dọa, quấy phá làm dân sợ, không yên tâm sản xuất. Nhiều người đã bỏ về quê cũ...!

 ... Năm 1987, H. Krông Năng được tách ra từ Krông Buk, xã Phú Xuân, Phú Lộc, Tam Giang được thành lập. Đây là những xã phần lớn là bà con người TT-Huế, cộng thêm bà con dân di cư từ 10 tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Thanh Hóa và đồng bào các dân tộc thiểu số ở phía Bắc. Cuộc sống dần khấm khá, no ấm. Tăng trưởng kinh tế của xã hàng năm đạt từ 7-8%. Xã Phú Xuân nay có 4.964 hộ (17.716 khẩu), có 32 thôn với diện tích 4.512ha (hơn 2.365ha cà-phê, 380ha tiêu), cách trung tâm huyện lỵ Krông Năng 5km. Năm 2010 xã có 311 hộ nghèo, năm 2016, hộ nghèo còn 5,83%. Đến năm 2016, xã Phú Xuân đạt 17/19 chỉ tiêu “nông thôn mới”. Trên địa bàn xã có gần 40 doanh nghiệp. Phú Xuân phát triển nhờ kinh tế tư nhân. Đường nhựa qua xã (QL29), ô-tô  có thể ra Huế, vào TP Hồ Chí Minh... Từ đầu năm 2017 đến nay, nhân dân xã Phú Xuân (H. Krông Năng) đã đóng góp gần 1,1 tỷ đồng để xây dựng 1,5km đường giao thông nông thôn, Nhà nước chỉ hỗ trợ 200 triệu đồng... Nhưng, Phú Xuân không chỉ là những con số thống kê thành tựu về kinh tế. Điều quan trọng nhất là Phú Xuân đã phát triển đời sống văn hóa! Văn hóa Huế đã ăn sâu trong tâm thức và nếp sống của các thế hệ người dân Phú Xuân. Nhà thơ Trần Chi, Giám đốc Đài PT-TH Krông Năng, người có mặt trong đoàn thanh niên xung kích vào đây lứa đầu tiên,  bám trụ với đất này cho đến tận hôm nay, nhiệt tình đưa chúng tôi đi dọc xã thăm một số bạn bè và về tận sông Krông Năng. Nhiều lứa con em Phú Xuân ra học sư phạm ở Huế trở về xã dạy học. Đi khắp nơi, tôi gặp nhiều cô gái trẻ nói tiếng Huế ngọt lịm. Nhờ đầu tư lâu dài về văn hóa, nên kinh tế Phú Xuân là một trong 3 xã hàng đầu của huyện. Đây là cách thức phát triển bền vững.

Anh Trần Chi cho biết, người Huế chấp nhận cực khổ nhưng không chấp nhận con cái thất học. Lúc vào, xã chỉ mới có trường cấp I, dân phải đưa con ra ở trọ phố huyện Buôn Hồ học tiếp cấp II, III. Những đứa trẻ ở trọ học ngày ấy giờ đã trở thành bác sĩ, kỹ sư, doanh nhân thành đạt tận Sài Gòn, Buôn Ma Thuột. Con trai của Trần Chi vừa nhận bằng tiến sĩ toán ở Nga. Bí thư xã Văn Khả Hùng khoe, xã Phú Xuân có đến 10 trường học đủ các cấp! 

Ở Phú Xuân nhà nào sau nhà cũng có vườn bốn năm sào cà-phê xen tiêu, bơ. Phía trước là ngôi nhà vườn Huế, có cây cảnh, bonsai, có bình phong che chắn. Ở Phú Xuân và cả trị trấn Krông Năng, nhiều gia đình người Huế rước thợ từ Huế vào làm nhà rường. Ngôi nhà rường hai tầng hoành tráng của nông dân Quang Văn Lai không thua gì những nhà rường đẹp nhất ở Huế. Quang Văn Lai kể rằng, trước khi vào đây, anh là “thanh niên hư hỏng”, chuyên móc túi ở bến xe Nguyễn Hoàng. Thế mà bây giờ là bí thư chi bộ thôn! Anh nông dân kiêm thi sĩ Trần Tương năm 2014 đã xuất bản tập thơ Giọt trăng khuyết, là Hội viên Chi hội Văn học Nghệ thuật Krông Năng, thuộc Hội VHNT Đắc Lắc. Trong bài thơ “Tìm em vàng lối cúc quỳ”, Tương có câu thơ có cánh: Tìm em vít ngọn cần sang / bỗng nghe con nước Krông Năng vọng về...

Đúng như tên gọi, người dân Huế đến lập nghiệp trên vùng đất mới Krông Năng đã mang theo trong máu mình cái tên địa danh 700 năm trước của Kinh thành Phú Xuân Huế để khai hoang, lập làng, xây dựng và phát triển, và đặt tên mảnh đất mang tên Phú Xuân hôm nay. Cái chất văn hóa Huế ở Phú Xuân đậm đặc đã tạo nên bản sắc của một vùng quê  chân chất, trong cộng đồng văn hóa các dân tộc ở Đắc Lắc.  Và tôi lại cảm kích kể lại câu chuyện bài thơ xưa của mình. Bây giờ thì tôi lên Phú Xuân thật rồi. Lên để hát, để mừng cuộc sống mới hôm nay:  chân tôi lấm đất bazan/để lên hát với Phú Xuân, với người...

NGÔ MINH